Karen Human Rights Group

တီအူ တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါ: သိလ့ၣ်ဘၣ်ထံးလိာ်သးသတူၢ်ကလာ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢဒီၣ်ဖးခိၣ် ကီၢ်ဆၣ်ဖဲလါယူၤလံ ၂ဝ၁၇နံၣ်

 

တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါ | ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်ႇ တီအူကီၢ်ရ့ၣ် (လါယူၤလံ ၂ဝ၁၇ နံၣ်) 

တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါလံာ်တဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤခီဖျိ ပျီပူၤၦၤမၤသကိးတၢ်ဖဲ တီအူကီၢ်ရ့ၣ် လၢအဘၣ် တၢ်နဲၣ်လိအီၤလၢ ကညီဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်ကရူၢ် KHRG လၢကမၤနီၣ်မၤဃါ တၢ်မၤဘၣ်ဒိၦၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်အတၢ်အိၣ်သး တဖၣ်ဖဲလီၢ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်လီၤ.[1]   လံာ်ပာ်ဖျါတဘ့ၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤဖဲ လါယူၤလံ ၂ဝ၁၇ နံၣ် ဃုာ်ဒီးတၢ်ကစီၣ်အဂၤတဖၣ်လၢအမ့ၢ် တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်ပာ်ဖျါအဂၤ ၁ ဘ့ၣ်ႇ တၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်သံဒိး ၉ ခါႇ ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်ပာ်ဖျါ ၁ ဘ့ၣ်ႇ တၢ်ဂီၤ ၁၈၆ ဘ့ၣ် ဒီး တၢ်ဂီၤမူ ၄ခါ လၢဘၣ်တၢ်ဆှၢထီၣ်အီၤလၢ တီအူကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.[2]

(၁)    တပတီၢ် - တၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး

တၢ်ကဲထီၣ်သးအကလုာ်

သိလ့ၣ် ဘၣ်ထံးလိာ်သးသတူၢ်ကလာ်

တၢ်ကဲထီၣ်သးမုၢ်နံၤမုၢ်သီ

လါယူၤလံ ၇ သီႇ  ၂ဝ၁၇ နံၣ်

တၢ်ကဲထီၣ်သးတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ (သဝီႇ ကရူၢ်ႇ ကီၢ်ဆၣ်ႇ ကီၢ်ရ့ၣ်)

အ---သဝီဒီး ဒီၣ်ဖးခိၣ်ဝ့ၢ် ဘၢၣ်စၢၤကျဲဖးဒ့ ကျဲမုၢ်ခိၣ်ႇ ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်ႇ တီအူကီၢ်ရ့ၣ်

ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤအဂ့ၢ်အကျိၤ

မံၤ

နီၢ်ဝ---

သးနံၣ်

၅၂ နံၣ်

မုၣ်ခွါ 

မုၣ်

ကလုာ်

ကညီ

ဟံၣ်ဖိဃီဖိ အိၣ် / တအိၣ်

အိၣ်

 တၢ်ဖံးတၢ်မၤ

သူၣ်ဖျးမၤဝဲၤ

တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ

ခရံာ်ဖိ

တၢ်ဟံမူဒါ / လီၢ်လၤ

သဝီဖိ

အိၣ်ဆိးဒူသဝီ 

အ---သဝီ

ၦၤလၢအမၤအၢပယွဲတၢ်တဂၤအဂ့ၢ်အကျိၤ

မံၤ        

လီၢ်လၤ

သုးကျိၤ / သုးရ့ၣ် /  သုးတြိၤ

အိၣ်သူၣ်လီၤသးလီၢ်ကျဲ / သုးကလၢၤ 

အခိၣ်အမံၤဒီးလီၢ်လၤ

အီၤမ့နဲၤ

သုးစကီၤပြံ

ဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်မၤလိလီၢ်

ဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်မၤလိလီၢ်ႇ ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်

သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စိတ့ၣ်နဲၤ

 

(၂) ပတီၢ်တပတီၢ်-တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအကံၢ်အစီ

၁. ၡဲပၠးၦၤနဟံးန့ၢ်တၢ်ကဲထီၣ်သးတခါအံၤ တဆီဘၣ်တဆီတက့ၢ်.

ယနၢ်ဟူဘၣ်ဃးဒီးသိလ့ၣ်ဘၣ်ထံးသတူၢ်ကလာ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအဂ့ၢ်အဃိယလဲၤထံၣ်လိာ်သးဒီးအ---သဝီဖိလၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးမၤတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ် (interview) ဖဲန့ၣ်လီၤ.

ကွဲးနီၣ်ၦၤလၢဟ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤတဂၤစုာ်စုာ်သ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤအမ့ၢ်အတီလၢကျဲဒ်လဲၣ်.

တၢ်ကစီၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတီဝဲခီဖျိၦၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်လၢသိလ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတဘျီအံၤအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲဒုးသ့ၣ်ညါယၤဒီး ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးအတၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

 

(၃) ပတီၢ်တပတီၢ် - ပာ်ဖျါတၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ်အကျိၤလၢလၢၦဲၤၦဲၤတက့ၢ်.

ပာ်ဖျါတၢ်ကဲထီၣ်သးအဂ့ၢ်အကျိၤလၢလၢၦဲၤၦဲၤတက့ၢ်.

ဖဲလါယူၤလံ ၇သီႇ ၂ဝ၁၇ နံၣ်န့ၣ် သိလ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ထံးသတူၢ်ကလာ်ကဲထီၣ်သး ဖဲအ---သဝီဒီး ဒီၣ်ဖးခိၣ်ဝ့ၢ်အဘၢၣ်စၢၤကျဲဖးဒ့ဖဲ ဒီၣ်ဖးခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်ႇ တီအူကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. သိလ့ၣ်တခိၣ် လၢအဘၣ်ဘၣ်ထံးသတူၢ်ကလာ်တခိၣ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကီၢ်ပယီၤဘယ့ၣ်နီၤသုး သုးစကီၤပြံအီၤမ့နဲၤ အသိလ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟဘၣ်ဆၣ်ဒီးၦၤလၢအဟဲနီသိလ့ၣ်တဂၤအံၤတမ့ၢ် သုးစကီၤပြံအီၤမ့နဲၤ ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.] သိလ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ထံးသတူၢ်ကလာ်အံၤ ကဲထီၣ်ဝဲခီဖျိ ၦၤလၢအနီသုးစကီၤပြံ အီၤမ့နဲၤ အသိလ့ၣ် တဂၤအံၤ တအိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ် ပဒီဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. လၢသိလ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ထံးသတူၢ်ကလာ် ဘျီဝဲအံၤ အပူၤ ၦၤသံဝဲတဂၤ ဒီး ၦၤဘၣ်ဒိဝဲ ဃိးဂၤန့ၣ်လီၤ. ၦၤလၢအဘၣ်ဒိဃိးဂၤအကျါ နီၢ်ဝ--- လၢအသးအိၣ် ၅၂ နံၣ်တဂၤ အစုစ့ၣ်ကၢ်ကွံာ် ဒီးအဂုာ်ဃံလၢအစ့ၣ်တကပာ်  ကၢ်ကွံာ်ဝဲတဘိစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲလါယူၤလံ ၇သီႇ ၂ဝ၁၇ နံၣ်အနံၤ တနံၤဃီဖဲတၢ်ကဲထီၣ်သးအံၤအပူၤ ၦၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ်လီၤ.  ဒ်တၢ်မၤကွၢ် ၦၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ပူၤလီၢ် ဒီးတၢ်ဒိယဲၤဖျါ (x-ray) အစၢဖျါထီၣ်ဝဲအသိး တၢ်ဆါဟံၣ် ၦၤဒိယဲၤဖျါတဖၣ်စံးဝဲလၢ နီၢ်ဝ---အစုစ့ၣ် တကပၤကၢ်ကွံာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဒီး သုးတၢ်ဆါဟံၣ် ကသံၣ်သရၣ်စံးဝဲလၢ နီၢ်ဝ--- အံၤတလိၣ် ထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢအတၢ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး တၢ်ပူၤလီၢ် အံၤတကဲထီၣ်တၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်သရၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲနီၣ်ဝ--- ကသံၣ်အီဒီး တၢ်ကံညာ်လၢကဘိၣ်ဘံတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတၢ်ပူၤလီၢ်အဂီၢ် ဝံၤဒီးဒုးက့ၤ အိၣ်ဘှံးက့ၤအီၤ လၢအဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်ဆါဟံၣ်ကသံၣ်သရၣ် ဟ့ၣ်လီၤနီၢ်ဝ---ကသံၣ်လၢကဖုအဂီၢ်ဒီး ကသံၣ်ဖၤရၤ (စမေခေနအော်သူ) သ့ၣ်တဖၣ်ဝံၤ မၤလိာ်အီၤလၢ အသီ ၁ဝ ဝံၤအလီၢ်ခံ အကဘၣ် ဟဲဒုးနဲၣ်က့ၤအသးလၢ ဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်ဆါဟံၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. နီၢ်ဝ--- စံးဝဲလၢ အတၢ်ပူၤ လီၢ်ဘၣ်ဒိတဖၣ်ဆါဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒိၣ်မးအဃိဒီးလဲၤဒုးနဲၣ်ကဒီးအသးဆူ တီအူတၢ်ဆါဟံၣ်အခါ ကသံၣ် သရၣ်မုၣ်နီၢ်ၡါရိၢ်ဖီစံးဘၣ်အီၤလၢ ကသံၣ်လၢဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်ဆါဟံၣ် ဟ့ၣ်လီၤအီၤတဖၣ် တဘၣ် ဃးလိာ်သးဒီးအတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတၢ်ပူၤလီၢ်အံၤဘၣ် အဃိတဘၣ်အီအီၤတဂ့ၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ   အဝဲပတုာ်အီကွံာ်ကသံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
 

သဝီဖိလၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးခီဖျိသိလ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ဘၣ်ထံးသတူၢ်ကလာ်ဘျီဝဲအံၤတဖၣ်ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဘယ့ၣ်နီၤသုးတၢ်ဆါဟံၣ်ဒီးတၢ်ဒိကွၢ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ပူၤလီၢ်လၢယဲၤဖျါဝံၤသနာ်က့ ကသံၣ်သရၣ်တဖၣ်စံး ဘၣ်အီၤလၢ တလိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်ဘၣ်ဒီးပျၢ်က့ၤကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဆူဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်ဝ--- စံးဝဲလၢ ၦၤဘၣ်ဒိတဖၣ် ဆိကမိၣ်ဝဲလၢကဘၣ် ထီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်အဃိ လဲၤစိာ်ဝဲလီၢ်မံလီၢ်ဒါဒီး တၢ်လိၣ်အဂၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဆါဟံၣ်တတူၢ်လိာ်ဘၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်အဃိဒီးအဝဲသ့ၣ်ဘၣ် ဟဲက့ၤဝဲဒ်န့ၣ် န့ၣ်လီၤ. သဝီဖိတဖၣ်စံးစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ (သုးစကီၤပြံအီၤမ့နဲၤ) တဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် ကသံၣ်ကသီပှ့ၤ ဒီးတဟံးန့ၢ်စ့ၢ်ကီးမူဒါလၢတၢ် ကူစါယါဘျါ အဂီၢ်နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

 

(၄) ပတီၢ်တပတီၢ် - တၢ်ဃ့န့ၢ်အခွဲး

မ့ၢ်ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဖၣ် ဟ့ၣ်ၦၤတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢပကသူတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတခါအံၤဧါႇ ဟ့ၣ်ၦၤတၢ်ခွဲး တၢ်ယာ်လၢပကသူတၢ် ဂ့ၢ်အံၤလၢကျဲဒ်လဲၣ်.

ၦၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဂၤအံၤဟ့ၣ်အခွဲးလၢ တၢ်ကသူတၢ်ကစီၣ်အံၤ ဒ်သိးဒီးၦၤအါဂၤကသ့ၣ်ညါဘၣ်ဒီး တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီကအိၣ်ဖျါထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.