လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်တၢ်မၤပတုာ်ကွံာ် တၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အကတီၢ်အမုၢ်နံၤအံၤ ကညီဂ့ၢ်၀ီခွဲးယာ်ကရူၢ် (KHRG) ပာ်ပနီၣ် ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢကမျၢၢ်, လီၤဆီဒၣ် တၢ်ပိာ်မုၣ်ပိာ်မၢၤ သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်လဲၤခီဖျိတူၢ်ဘၣ်ဝဲခီဖျိ  သုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်သူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး ဒီးကီၢ်ပယီၤဒီတဘ့ၣ်ညါအပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ.  ပဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပှၤ တဝၢ ဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါဘၣ်ထွဲသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ် လၢကဘှါရှဲဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အတၢ်ဂ့ၢ်ကီ လၢအ ဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤအံၤ  ဒီးဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတုၤလီၤတီၤလီၤ ဒ်သိးကမၤပတုာ်ကွံာ် တၢ်သူတၢ် စုဆူၣ်ခီၣ်တကး, ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အကတီၢ် (CRSV) လၢ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.

ပယီၤသုးမီၤစိရိၤအံၤသူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး အိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတပယူာ်ဃီလၢ ပိာ်မုၣ် ပိာ်မၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ် ဒ်ဒုးယၤစုကဝဲၤတခါအသိး လၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ဒီတကတီၢ်ညါအပူၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအံၤ မ့ၢ်ဝဲပယီၤသုးမီၤစိရိၤအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုး အကျိၤအကျဲအကျါတခါ  ဒီးတၢ်ဟံးထီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဂ့ၢ်ဝီတအိၣ်နီတမံၤဘၣ်. ဖဲ ၁၉၈၈ နံၣ် ဒီး ၂၀၀၄ နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်, ကညီပိာ်မုၣ်ကရၢ (KWO) ဒီးအကရၢမၤသကိးတၢ်လၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်, ပၣ်ဃုာ်ဒီး  KHRG န့ၣ် မၤနီၣ်မၤဃါဝဲတၢ်ကဲထီၣ်သးဘၣ်ထွဲ ဒီးပယီၤသုး အတၢ်သူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ အိၣ်ဝဲခဲလၢာ် ၁၂၅ ခါန့ၣ်လီၤ. ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, တၢ်ကဲထီၣ်သးအနီၣ်ဂံၢ်နီၢ်နီၢ်န့ၣ်ကအိၣ်အါန့ၢ်ဒံး တၢ်ကဲထီၣ်သးနီၣ်ဂံၢ်လၢ တၢ်မၤနီၣ်မၤ ဃါအီၤန့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်သ့ဝဲ ခီဖျိလၢ တၢ်ပျဲပူၤတၢ်ကမၣ် ဒီးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ကဲထီၣ်သးဒီးအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်အိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.  KWO အတၢ်ပာ်ဖျါဒုးနဲၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ အီၤန့ၢ်အကျါတဝာ်န့ၣ် ပှၤလၢအမၤကမၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဝဲသုးခိၣ်လၢအလီၢ်အလၤထီသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ကဲထီၣ်သး အကျါ ၄၀ မျးကယၤ (၄၀ %)  န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်မၤတရီတပါ လၢအဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢပှၤဒီဖုန့ၣ်လီၤ.[1] စးထီၣ်လၢ ပယီၤသုးမီၤစိရိၤ ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်, ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးကီၣ်ကးကရၢ (SAC) မၤဆူၣ်ထီၣ်ဝဲ အတၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဆါပယွဲထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဃုၣ်ဒီးတၢ်သူအါထီၣ်ဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ် တကး ဒ်အတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤအပီးလီတခါအသိး လၢထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်ညါအပူၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢဘၣ်တၢ်ကွဲးထုး ထီၣ်အီၤလၢကီၢ်ပယီၤပိာ်မုၣ်ကရၢစၢဖှိၣ် (BWU)  ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ SAC အံၤမၤကမၣ်ဝဲ CRSV တမ့ၢ်ထဲလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ကဲထီၣ်အဟီၣ်ကဝီၤပူၤဘၣ်. မ့မ့ၢ်တခီအဝဲသ့ၣ်သူစ့ၢ်ကီးသွံၣ်ထံး မုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ် ခီၣ်တကးလၢဃိာ်ပူၤ, တၢ်ဒုးဃာ်အလီၢ်, တၢ်သမံသမိးအလီၢ်, ဒီးသုးတၢ်သမံသမိးအတြဲၤလၢအပာ် လီၤဃာ်ဝဲလၢကျဲ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[2] SAC သုးအတၢ်သူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးလၢအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အနီၢ်ခိ ဒီးအနီၢ်သးခံမံၤလၢာ်အဂီၢ်, ဟ့ၣ်ဝဲဟံၣ်ဖိဃီဖိ သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်ထီရီၤ, ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စး လၢပှၤတဝၢဒီတဖုညါအပူၤန့ၣ်လီၤ. KHRG အတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ဖဲလၢ SAC အသုးဟဲဘူးဒီးသဝီအခါန့ၣ် ပှၤသဝီဖိပိာ်မုၣ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပိာ်မုၣ်ဖိဒိၣ်ထီၣ်သီသ့ၣ်တဖၣ် အါတက့ၢ်န့ၣ် ဟးဃ့ၢ်အိၣ်ကဒုဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ ခီဖျိအ ဝဲသ့ၣ်ပျံၤဝဲ SAC သုးအတၢ်သူ သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးန့ၣ်လီၤ.[3] တၢ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲတၢ်မၤတံာ်တာ်သဝီဖိကိးမုၢ်နံၤဒဲးအတၢ်အိၣ်မူ ဒီးမးနးဒိၣ် ထီၣ်ဝဲတၢ်ဖုၣ်ထံၣ်ဖုၣ်ထီအတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအအိၣ်ဃာ်တ့ၢ်လံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကဲထီၣ်သးလၢ KHRG ဒိးန့ၢ်ဝဲအကျါတခါ ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၀၂၃ နံၣ်အပူၤန့ၣ် SAC အသုးသ့ၣ် တဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤဝဲဆူသဝီတဖျၢၣ်လၢအအိၣ်လၢ ဒီၣ်ဖါခိၣ်ကီၢ်ဆၣ်, တီအူကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ ဒီး အသုးဖိအကျါတဂၤန့ၣ် သူဝဲ သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်မၤပယွဲ လၢပိာ်မုၣ်သးပှၢ်လၢအဃ့ၢ်တကဲလၢၤဒီးအိၣ်တ့ၢ်လၢအဟံၣ်တဂၤအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ် သးဝံၤအလီၢ်ခံ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ပိာ်မုၣ်သးပှၢ်ဝဲန့ၣ်တတီၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဆူ SAC ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်ဘၣ် ခီဖျိ SAC တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲလၢလီၢ်ကဝီၤဝဲန့ၣ်အပူၤန့ၣ် တၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီတုၤလီၤတီၤလီၤ လၢအဘံၣ်အဘၢဒီး တအိၣ်ဒီး တၢ်ကွၢ်မဲာ်တၢ်ဘၣ် တအိၣ်ဝဲဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အံၤတီၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ဆူ လီၢ်ကဝီၤသုးပၢၢ်ဆၢတၢ် သ့ၣ်တဖၣ် (PDF ဒီး KNLA) အအိၣ်ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိလၢ KNU တၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီအတကွီၣ်ပူၤန့ၣ် တၢ်ကဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီလၢ  SAC သုးအဖီခိၣ်အဂီၢ် တၢ်မၤကျိၤကျဲတအိၣ်ဒ်ဘၣ်အဃိ, ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အံၤတဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်တီတၢ်တြၢ်နီတမံၤဘၣ်. ဒ်န့ၣ်အသိး အဝဲတဒိးန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လၢအလိၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်နီတမံၤဘၣ်.[4] ခီဖျိသဲစးအတၢ်ဒိၣ်စိ တအိၣ်ဘၣ်, တၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီကျိၤကျဲလၢတၢ်တီတၢ်တြၢ်ဂီၢ်အဂံၢ်စၢ်, တၢ်ထံၣ်သံလၢပှၤတဝၢပူၤ, တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအတၢ်ဂ့ၢ် ကီ, ဃုာ်ဒီးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ထီရီၤအဂုာ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ သ့ၣ်တဖၣ် အါတက့ၢ်န့ၣ် တတီၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်မၤပယွဲလၢအတူၢ်ဘၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, တၢ်မၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ် ဆဲးကဲထီၣ်ဝဲအသး တအိၣ်ဒီးတၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီ ဒီးတၢ်မၤန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်အဂီၢ် နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

SAC အတၢ်သူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးအတၢ်ဒီသဒၢ လၢထံဖိ ကီၢ်ဖိကမျၢၢ်လၢအအိၣ်လၢစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ၁၉၄၉ နံၣ် ကၠၢၤနံၤဘၤအလံာ်ဃံးဃာ် (Geneva Convention) အဆၢဒိၣ် ၃ (၁) (က) (ဂ) ပာ်ပနီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်မၤတရီတပါ ဒီးတၢ်သူသွံၣ်ထံး မုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ ဒီးဒ်န့ၣ်အသိး လံာ် ဃံးဃာ်ဝဲအံၤအလံာ်ပိာ်ထွဲနီၣ်ဂံၢ်  II အဆၢဒိၣ် ၄ (၂) (င)  စ့ၢ်ကီးတြီဃာ်ဝဲ “တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအမၤဘၣ်ဒိပှၤအသူးသ့ၣ် လၤကပီၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်တၢ်မၤမဲာ်ဆှး, တၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်မၤတရီတပါ (...) ဒီး တၢ်မၤဆါတပျုာ်တပျီၤ တမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤ” လၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.[5]  ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဘျီၣ်ဒိၣ် (UNSC) အတၢ်ဆၢတဲာ် ၂၆၈၆ (၂၀၂၃) ပာ်ဖျါအါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်သူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး ဒ်ဒုးယၤစုကဝဲၤ တခါအသိး မ့တမ့ၢ် ဒ်တၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဆါပယွဲထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်လၢအိၣ်ဒီးကျိၤကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတခါအသိးန့ၣ် မၤနးဒိၣ် ထီၣ်ဒီးမၤယံာ်ထီၣ်ဝဲတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်, မၤဘၣ်ဒိဝဲတၢ်မုၣ်တၢ်ခုၣ်ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ, ဒီးလိၣ်ဝဲလၢတၢ်ကဘၣ်ဟံးထီၣ် ဂ့ၢ်ဝီန့ၣ်လီၤ. လံာ်ဃံးဃာ်ဘၣ်ထွဲတၢ်မၤလီၤမၢ်ကွံာ်တၢ်ထံၣ်ဆံးကွၢ်မဲာ်ကိးကလုာ်ဒဲးလၢပိာ်မုၣ်အဖီခိၣ် (CEDAW) အဆၢဒိၣ် ၁ န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ထံၣ်ဆံးကွၢ်မဲာ်စံးတၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤလၢအ မၤဘၣ်ဒိဝဲပိာ်မုၣ် သ့ၣ်တဖၣ်အခွဲးအယာ် သန့ၤထီၣ်အသးလၢအဝဲသ့ၣ်မုၣ်ခွါအတၢ်မ့ၢ်တၢ်အဖီခိၣ် ဒီးတၢ်အံၤပာ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါ တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးန့ၣ်လီၤ. CEDAW အဆၢဒိၣ် ၂ (င) ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ထံကီၢ်အပဒိၣ်ပပှၢ်သ့ၣ် တဖၣ်ကဘၣ်မၤလီၤမၢ် ကွံာ်ဝဲ တၢ်ထံၣ်ဆံးကွၢ်မဲာ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ ပှၤတဖုဂ့ၤတဖုဂ့ၤ ဒ်အမ့ၢ် SAC န့ၣ်လီၤ.[6] ကီၢ်အ့ရှၢၣ် မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးထံကီၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (အၣ်စံၣ်ယၣ် - ASEAN) ၂၀၂၂ နံၣ် အတၢ်တိာ်ကျဲၤဘၣ်ထွဲပိာ်မုၣ်, တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်, ဒီးတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢပာ်လီၤစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ASEAN ကရၢဖိခဲလၢာ်ကဘၣ်ဘှါရှဲ ဒီးဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ် ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢတၢ်မၤ ပတုာ်ကွံာ်တၢ်သူမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး လၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အကတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.

လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ (ICL) အဖီလာ်န့ၣ်, ရိမ်အလံာ်ဃံးဃာ်ဘၣ်ထွဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အကွီၢ်ဘျီၣ် ပာ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢတၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးတမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤ လၢထံလီၢ်ကီၢ်ကီၢ်ပူၤစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ် သဘုၣ်အကတီၢ်န့ၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်ဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ဖျါအံၤတၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤသ့ဝဲဖဲရိမ်အလံာ်ဃံးဃာ် (Rome Statue) အဆၢဒိၣ် ၈ (၂) (ဂ) (i) (ii) ဒီး အဆၢဒိၣ် ၈ (၂) (င) (vi) အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢရိမ်အလံာ်ဃံးဃာ် အဆၢဒိၣ် ၇ (၁) (ဆ) (ထ) အပူၤစ့ၢ်ကီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်ဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး ဒ်ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ န့ဆၢၣ် ဖဲလၢတၢ်သူအီၤ ဒ်တၢ်ထီၣ်ဒုးမၤဆါပယွဲထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ် လၢအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတခါအသိး န့ၣ်လီၤ. သဲစးတၢ် ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါဝဲတြၢၢ်ကလာ်လၢ SAC အတၢ်သူဝဲသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးလၢ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် ဒီးလၢတၢ်န့ၣ်အဃိ လိၣ်ဝဲနီၢ်နီၢ်လၢ တၢ်ကဘၣ်ဟံးထီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဂ့ၢ်ဝီ ဒီးမၤန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်လၢအကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲ လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

KHRG ထီဒါဝဲတၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးကိးကလုာ်ဒဲးဒူဒူ ဒီးဒ်န့ၣ်အသိး ဆၢထၢၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤတူၢ်ဘၣ် တၢ်ခဲလၢာ်လၢတၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီအပူၤန့ၣ်လီၤ. SAC အံၤတၢ်မ့ၢ်ဟံးထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အရ့တုၤလီၤတီၤလီၤမး အတၢ်သူဝဲ သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးဒ်ဒုးယၤစုကဝဲၤတခါအသိးအံၤ ကတၢၢ်ဝဲကသ့န့ၣ်လီၤ. လၢမုၢ်နံၤအဝဲအံၤန့ၣ် KHRG ကိးသတြီထီၣ်ဝဲဆူ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပဒိၣ်ပပှၢ်, ကရၢသဘျ့ ဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ် ဒ်သိး အဝဲသ့ၣ်ကဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတုၤလီၤတီၤလီၤ ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါအီၤလၢလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အသိး လၢအဆိအချ့ လၢတၢ်ကမၤကတၢၢ်ကွံာ်တၢ်ပျဲပူၤတၢ်ကမၣ် ဒီးတၢ်မၤန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ် ဃုာ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအလိၣ်ဝဲ နီၢ်နီၢ်လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

• ဃုထံၣ်ဒီးဘှါရှဲလီၤတၢ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သူသွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးအခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်လံၤမိၢ်ပှၢ် ဒ်အမ့ၢ် ပိာ်ခွါအတၢ်ဒိၣ်စိလၢအအိၣ်ဃာ်ယံာ်တ့ၢ်လံ ဒီးတၢ်တပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤပိာ်မုၣ်နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်. ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဒီသဒၢအကျိၤအကျဲလၢအဂ့ၤဒီးအဂံၢ်ဆူၣ် လၢအသန့ၤထီၣ်အသးလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ပိာ်မုၣ် ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ် ဒီးလၢအဘၣ်လိာ်အသးဒီးလီၢ်ကဝီၤတၢ် အိၣ်သးန့ၣ်တက့ၢ်.[7]
• ဒ်သိးတၢ်မၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်ကသ့အဂီၢ် ဟံးထီၣ်သဲစးဂ့ၢ် ဝီတုၤလီၤတီၤလီၤလၢပှၤမၤကမၣ်သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်, ပာ်ဃုာ်ဒီးပယီၤသုး မီၤစိရိၤအသုးသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဆိအချ့န့ၣ်တက့ၢ်. လၢတၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီအဂီၢ် သူကျိၤကျဲဘၣ်ထွဲသဲစးဂ့ၢ်ဝီ လၢအအိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ် ဒ်အမ့ၢ်ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ဟံးထီၣ်သဲစးဂ့ၢ်ဝီကျိၤကျဲ (Universal Jurisdiction),  တၢ်ဆှၢထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်အကွီၢ်ဘျီၣ် ခီဖျိဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဘျီၣ်ဒိၣ် (အဆၢဒိၣ် ၁၃ (ခ)) မ့တ မ့ၢ်ခီဖျိတၢ်သူဝဲပီၢ်ရီအတၢ်စးထီၣ်မၤတၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါ (အဆၢဒိၣ် ၁၅) န့ၣ်တက့ၢ်.
• ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၢ်လၢအဘံၣ်အဘၢ ဒီးကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲ ဒီးဒ်န့ၣ်အသိး သူပှၤတဝၢတၢ်ဟ့ၣ်အါထီၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါ နၢ်ပၢၢ်ကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤတူၢ်ဘၣ်သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးတၢ်မၤစှၤလီၤတၢ်ထံၣ်သံလၢပှၤတဝၢပူၤအဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• မၤဂ့ၤထီၣ်လီၢ်ကဝီၤတၢ်ဟံးထီၣ်ဂ့ၢ်ဝီကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်မၤလိဒီးတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆီတလဲ လၢအလိၣ်ဝဲနီၢ်နီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒိးန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ် ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤချုးဆၢ ချုးကတီၢ်ကသ့ဝဲအဂီၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.
• ခီဖျိ SAC အံၤတမ့ၢ်ဝဲပဒိၣ်လၢဘၣ်တၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤလၢပှၤအါဂၤတၢ်ဘၣ်သးအဖီခိၣ်ဘၣ် ဒီးခီဖျိအတၢ်မၤ ကမၣ်ဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ တဘၣ်တူၢ်လိာ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ အမ့ၢ်ဝဲခၢၣ်စးလၢအဖိး သဲးစးလၢကီၢ်ပယီၤအဂီၢ် လၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤကရူၢ်ကရၢသ့ၣ်တဖၣ် (အဒိ, ကီၢ်အ့ရှၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးထံကီၢ် စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ) အကျါန့ၣ်တဂ့ၤ.
• နၢ်ပၢၢ်ဒီးပာ်ပနီၣ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်တၤတၢ်လၢတၢ်ကမၤန့ၢ်တၢ်တီတၢ်တြၢ်လၢပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်သွံၣ်ထံးမုၣ်ခွါတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်  ဒီးဒ်န့ၣ်အသိး ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးကရူၢ်ကရၢလၢ အဟ့ၣ်သဲစး, ကျိၣ်စ့, ဒီးသးဂ့ၢ်ဝီပီညါတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

တၢ်ဆဲးကျိး-

နီၢ်ဖီလါ - nawpawlah@khrg.org (ကညီကျိာ် ဒီးအဲကလံးကျိာ်)
စီၤအဲလ်ဘၢး - albert@khrg.org (ပယီၤကျိာ်)